Od ukupno 127 predloga projekata, koji su prijavljeni na prvi nacionalni Javni poziv za projekte građanskih naučnih istraživanja, odabrano je šest. Reč je o projektima naučnoistraživačkih organizacija iz Beograda i Novog Sada, koji će se sprovoditi tokom 2024. i 2025. godine u saradnji sa predstavnicima civilnog društva i drugim organizacijama širom zemlje.
Nagrađeni projekti usmereni su i ka održivom razvoju i bave se pitanjima relevantnim za društvo i zajednicu, a principi građanskih naučnih istraživanja (engl. citizen science) implementirani su kroz uključivanje građana u sve faze projekta.
„Žao mi je što smo morali da odaberemo samo šest dobitnika, jer su preko 50 odsto pristiglih prijava bile izuzetne, hrabre i korisne ideje. Upravo zbog toga ćemo gledati da budžet za ovakve projekte uvećamo što više možemo. Možda će nam i privreda u tome pomoći kako bismo povećali i ulaganje iz privrede u nauku, jer ovo se isplati zato što je zaista korisno za sve nas. Teme koje pokrivaju nagrađeni projekti su zaista bitne za naše društvo i našu državu. Ovakvi projekti utiču na boljitak čitavog društva“, rekla je dr Jelena Begović, ministarka nauke, tehnološkog razvoja i inovacija.
Cilj Javnog poziva bio je uključivanje građana u proces naučnih istraživanja, kao i podizanje sveopšte naučne pismenosti u društvu. Ukupni budžet Javnog poziva je 24 miliona dinara, a prijave su obuhvatile širok dijapazon tema unutar prirodnih, društveno-humanističkih i tehničkih nauka: od zaštite životne sredine, biodiverziteta, mikrobiologije, medicine i javnog zdravlja do astronomije, psihologije, lingvistike, kulturnog nasleđa i obrazovanja.
„Neočekivano visok odziv naučnoistraživačkih organizacija na Javni poziv za projekte građanskih naučnih istraživanja ukazuje nam na relevantnost i neophodnost postojanja ovakvog pristupa u nauci, u kojoj se građani uključuju u istraživački proces u svakoj fazi, kako bi svojim znanjima i mogućnostima doprineli razvoju nauke u zajednici“, rekla je dr Marjana Brkić, v.d. direktora Centra za promociju nauke.
Dr Brkić je ministarki Begović uručila i zahvalnicu za neizmernu podršku, „za saradnju koja je donela mnogo više od onoga što je planirano“, a zahvalnice su podeljene i institucijama za podršku i izuzetan doprinos radu Centra za promociju nauke u 2023. godini. Neki od nagrađenih partnera su Kulturni centar Beograda, Austrijski kulturni forum, Ambasada Sjedinjenih Američkih Država, Fondacija „Ana i Vlade Divac” i drugi.
Nagrađeni projekti
Projekti koji su dobili finansiranje su: Ecosystem Services Assessment of Ribnica Gorge (Western Serbia) through Citizen Science Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu; Diabetic Chronic Wounds Prevention and Eradication – Patients Come to the Rescue Instituta za molekularnu genetiku i genetičko inženjerstvo Univerziteta u Beogradu; Cultivating Soil Connectivity: Empowering Farmers and Youth Community as Citizen Scientists to Monitor Soil Health and Biodiversity Instituta BioSens iz Novog Sada; Heritage of Emancipation: Empowering Roma Women through Networks of Solidarity (HEROINES) Etnografskog instituta SANU; Citizen Co-Creation: Shaping a Sustainable Future of Wastewater Treatment in Serbia by Pioneering Energy-Neutral & Zero-Waste Approach Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu; i Stay or Leave – Spotlight on Migration Intentions In The rUral areas (RurSITU) Geografskog instituta „Jovan Cvijić“ SANU.
Projekat koji su osmislili istraživači sa Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu bavi se pitanjem neprečišćenih otpadnih voda u Srbiji, sa naglaskom na turistički region Divčibara i idejom da građani zajedno sa istraživačima daju predloge za unapređenje javnih usluga kroz održiva rešenja. Etnografski institut SANU pokrenuo je važnu inicijativu koja nastoji da osnaži Romkinje u Srbiji kroz inovativan i inkluzivan pristup – metodologiju mapiranja zajednice, uz direktno angažovanje zajednice u prikupljanju podataka. Stručnjaci sa Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu realizovaće projekat koji obuhvata analizu klimatskih servisa za ekosistem Parka prirode „Ribnica“ i okolnog regiona, gde će zajedno sa građanima raditi na razvoju praktičnog plana upravljanja, koji štiti biodiverzitet u Zapadnoj Srbiji.
Predlog projekta koji je stigao sa Instituta za molekularnu genetiku i genetičko inženjerstvo Univerziteta u Beogradu povezuje pacijente koji boluju od dijabetesa, zdravstvene radnike i istraživače kako bi se unapredio kvalitet života pacijenata. Istraživači sa Instituta BioSens u Novom Sadu u svoj projekat uključuju mlađu populaciju i poljoprivrednike, kao građane naučne istraživače, u praćenju ključnih indikatora zdravlja zemljišta, kroz jedinstven i sveobuhvatan pristup, dok će istraživači sa Geografskog instituta „Jovan Cvijić“ SANU, zajedno sa građanima, kroz seriju intervjua u šest opština u Srbiji, pokušati da pronađu vezu između lokalnih faktora, percepcije meštana o njihov sredini i odluci da ostanu u ruralnim mestima.
U projektnim prijavama je, u svojstvu nosilaca i partnera, učestovalo preko 70 fakulteta i instituta; više od 80 organizacija civilnog društva; 15 lokalnih samouprava i javnih preduzeća; 30 škola i vrtića; 10 predstavnika industrije i privrede; i 4 biblioteke i muzeja. Javni poziv je trajao od 2. oktobra do 1. novembra 2023. Pre zvaničnog raspisivanja Javnog poziva, koncept, ciljevi i uslovi za prijavljivanje predstavljeni su u četiri univerzitetska grada: Kragujevcu, Nišu, Beogradu i Novom Sadu. Centar je takođe organizovao info dan i pripremio Vodič za građanska naučna istraživanja, sa ciljem da se podnosioci prijava i naučna zajednica informišu o ovom tipu istraživanja, prednostima i izazovima, kako bi unapred dobili smernice za implementaciju svojih projekata.