Nakon gotovo četiri godine rada, tim okupljen oko evropskog FP7 projekta SATORI, na kojem učestvuje i CPN, razvio je jedinstveni dokument za etičku procenu naučnih istraživanja i inovacija
Tekst: I. Horvat
Nakon gotovo četiri godine intenzivnog rada, tim okupljen oko evropskog FP7 projekta SATORI razvio je jedinstveni dokument za etičku procenu naučnih istraživanja i inovacija. Ovaj dokument je razvijan za potrebe naučne zajednice, donosioca odluka, ali i drugih zainteresovanih strana naučnih istraživanja.
Tokom 2015. godine širu javnost je uznemirila vest o timu kineskih naučnika koji su sproveli kontroverzno istraživanje i izvršili editovanje gena ljudskog embriona. Dva najpoznatija naučna časopisa Science i Nature nisu prihvatila ovo istraživanje, kako su naveli, zbog njegovih etičkih implikacija. Upravo nedostatak harmonizovanog i usklađenog pristupa, kao i propisa i procedura u oblasti istraživačke etike u različitim zemljama, ponekad dovodi do neželjenih ishoda istraživanja i vrlo oštrih reakcija šire javnosti.
Cilj evropskog projekta SATORI je prevazilaženje ovog problema, odnosno razvijanje zajedničkog okvira za etičku procenu istraživanja u Evropi, ali i šire.
„Da bi mogli govoriti o kvalitetu istraživanja i etičkoj proceni samog procesa, ali i rezultata istraživanja, neophodno je imati zajedničke standarde“, rekao je Filip Brej, koordinator projekta SATORI i profesor sa Univerziteta u Tventeu, Holandija.
Etički okvir
Konzorcijum okupljen oko projekta SATORI, koji čini 16 institucija iz čak 12 evropskih zemalja, među kojima je i Centar za promociju nauke, tokom prethodnog perioda razvijao je opšti okvir, ali i skup specijalizovanih alata za različite tipove institucija i naučne discipline.
Članovi projektnog tima su prvo mapirali očekivanja svih zainteresovanih strana. Tokom analize stanja u ovoj oblasti obavljena su 153 intervjua u Austriji, Danskoj, Francuskoj, Nemačkoj, Poljskoj, Srbiji, Španiji, Holandiji i Velikoj Britaniji, ali i u SAD i Kini.
Ovaj dokument predlaže niz etičkih procedura i principa, relevantnih za različite tipove istraživanja poput onih koji se sprovode na ljudskim subjektima i životinjama. Ovi principi se takođe odnose i na zaštitu privatnosti i podataka učesnika istraživanja, zajednice ugroženih lica, održivi razvoj, naučni integritet, očuvanje biodiverziteta i poštovanje kulturnih razlika, očuvanje životne sredine, itd.
Procedure su dizajnirane tako da zaštite zainteresovane strane od izlaganja nepotrebnim rizicima, ali i da se podigne svest o etičkoj proceni uticaja rezultata istraživanja na svet u kome živimo.
„Dosad nije postojao adekvatan pristup etičkoj proceni uticaja rezultata. Tokom protekle tri godine radili smo na razvijanju sveobuhvatne metodologije koja će biti korisna ne samo naučnoj zajednici i kreatorima politika, već i pojedincima koji se bave etičkom procenom istraživanja“, objašnjava profesor Brej.
Rezultati projekta SATORI mogli bi biti od koristi regulatornim telima zaduženim za uspostavljanje novih propisa, ali i organizacijama koje finansiraju istraživanje. Pored toga, Okvir je namenjen i kompanijama kako bi uspostavile interne procedure za sprovođenje etičkih procena uticaja istraživanja na društveni razvoj.
Takođe, SATORI dokument donosi još jedan skup preporuka i procedura koji su usmereni ka različitim institucijama, organizacijama i telima zaduženim za etičku procenu istraživanja, kao što su univerziteti, naučne institucije, industrija, etički komiteti, udruženja građana, fondacije itd.
Istražite više Okvir za etičku procenu istraživanja i inovacija.
Istražite više sajt projekta SATORI.