Koja je formula uspeha jedne od najnaprednijih naučnih institucija u zemlji?
Piše: Marija Vidić
Ove godine Institut za fiziku, jedna od vodećih naučnih ustanova u zemlji, proslavio je pola veka postojanja. Epitet „vodeća ustanova“ Institut za fiziku nije lako stekao: po ljudskim i infrastrukturnim kapacitetima, obimu međunarodne saradnje, kao i po broju osvojenih evropskih i domaćih projekata i broju objavljenih naučnih radova, ova ustanova je u samom je vrhu naučne piramide u Srbiji.
Osnovan je u maju 1961. godine sa nekoliko jasnih zadataka: da proučava, rešava i istražuje sva pitanja iz oblasti fizike, a posebno fiziku čvrstih tela, gasna pražnjenja, pojedine oblasti nuklearne fizike, kao i teorijsku fiziku i istoriju i filozofiju ove nauke. Osim toga, zadatak Instituta je, stajalo je u osnivačkom aktu, i da organizuje stručno usavršavanje i pomaže u izvođenju nastave na Univerzitetu u Beogradu.
Institut za fiziku je nikao kao plod intenzivnog razvoja fizike u posleratnoj Jugoslaviji. To je period eksplozije interesovanja za kvantnu mehaniku i relativističku fiziku, period velikog ulaganja u razvoj naoružanja, ali i posmatranja fizike kao činioca tehnološkog i ekonomskog razvoja.
Prvi čovek na čelu Instituta bio je Aleksandar Milojević (1912–1986), ugledni profesor i jedan od osnivača ove ustanove. Milojević je krajem pedesetih godina XX veka došao na ideju da okupi sve beogradske profesore fizike pod jedan krov kako bi razvijali nauku i obrazovali nove generacije naučnika. Sedište Instituta zbog toga je najpre bilo u zgradi Prirodno-matematičkog fakulteta, da bi se dve decenije kasnije preselio u Zemun, u Pregrevicu kraj Dunava, gde se i danas nalazi. Milojević je postavio temelje budućeg razvoja ustanove: mlade istraživače je razaslao u svetske laboratorije da stiču znanja i da po povratku u Institut samostalno pokrenu istraživanja u najrazličitijim oblastima.
Tako se i dogodilo. Institut je zahvaljujući takvoj strategiji razvoja, krajem sedamdesetih, kada njime rukovodi Rade Antanasijević (1938–2003), ušao u svoje zlatno doba. U ovo vreme, kada cvetaju istraživanja, Institut je uspeo da razvije široku saradnju sa brojnim ustanovama tadašnje Jugoslavije kao i van granica zemlje.
Kroz krizno vreme početkom devedesetih godina, Institut je proveo treći direktor Marko Popović (1936–
2011), koji je, inače, prvi istraživač zaposlen na Institutu 1961. godine, ubrzo nakon osnivanja. Marka Popovića je na poziciji direktora sredinom devedesetih zamenio Dragan Popović, koji je donedavno bio na čelu ove ustanove, učinivši je vrhunskim institutom. Zahvaljujući Draganu Popoviću, krajem devedesetih godina postepeno je obnavljana zgrada Instituta u Zemunu, tako da je izbegla sudbinu mnogih koje su u vreme sankcija i krize oronule i propale.
Početkom dvehiljaditih Institut je prvi nakon izolacije Srbije izašao u evropski istraživački prostor pokrenuvši saradnju sa brojnim naučnim ustanovama. U tome je imao velikog uspeha, kao i u osvajanju projekata: u Institutu danas postoji više laboratorija koje su označene kao takozvani evropski centri izvrsnosti.
No, zaposleni u Institutu vole da kažu da je za ono što u ovoj ustanovi zovu „duh Instituta za fiziku“ zapravo najzaslužniji jedan od naših najpoznatijih i najcenjenijih teoretičara HH veka, akademik Zvonko Marić (1931–2006). On je uveo kvantnu mehaniku na Univerzitet u Beogradu i bio vrstan i svestran fizičar, mada nikad nije imao zvanične funkcije u ovoj ustanovi. Međutim, možda je od doprinosa u nauci još veći njegov značaj bio u uticaju koji je imao na kolege – Marić je zagovarao stalno usavršavanje, insistirao je na širem sagledavanju svakog zadatka, kao i na svestranijem pristupu naučnom radu.
Upravo takva atmosfera u Institutu vlada i danas, pod rukovodstvom Aleksandra Belića, kada se sreću sve generacije fizičara – neki od njih u ovoj ustanovi proveli su čitav radni vek. No, novom duhu Instituta doprinosi povratak jednog broja uspešnih fizičara koji su deo svog obrazovanja stekli u inostranstvu, po uglednim naučnim centrima Evrope, Amerike i Australije, gde su gradili i uspešne karijere. Tu je i čitava generacija mladih fizičara: nekoliko desetina mladih doktoranata nedavno je započelo svoj rad na Institutu za fiziku. Samo ove godine zaposleno ih je više od 20. Baš zahvaljujući tom „duhu Instituta“ i ljudima koji ga čine, o njemu se danas govori kao o ustanovi od nacionalnog značaja. H
