11. april je dan koji posvećujemo značaju prirode i važnosti njenog očuvanja u zahtevnom kontekstu klimatskih promena na našoj planeti, uveliko vidljivih i u našem okruženju
U Srbiji se 11. aprila obeležava Dan zaštite prirode. Ovo je prilika da se ukaže na značaj očuvane prirode za opstanak živog sveta i kvalitet naše životne sredine, ali i na značaj upravljanja zaštićenim područjima. Dan zaštite prirode je ustanovljen 2009. godine Zakonom o zaštiti prirode i obeležava se sa ciljem da se najšira javnost podseti na ulogu i značaj zaštite nacionalne prirodne baštine.
Srbija predstavlja jedan od 158 centara svetskog biodiverziteta i 6 centara evropskog biodiverziteta. Veliki broj različitih tipova staništa prisutnih u našoj zemlji, od barskih i močvarnih, preko preostalih stepa, peščara i kontinentalnih slatina, do očuvanih šumskih zajednica prašumskog karaktera u kanjonima i klisurama divljih reka i planinskih i visokoplaninskih oblasti, omogućili su prisustvo raznovrsnog biljnog i životinjskog sveta.
Danas u Srbiji postoji gotovo 500 zaštićenih područja. Ona su klasifikovana u 7 vrsta, i to: strogi rezervat prirode, specijalni rezervat prirode, nacionalni park, spomenik prirode, zaštićeno stanište, predeo izuzetnih odlika i park prirode.
Prvo područje koje je zaštićeno na teritoriji današnje Srbije bila je Obedska bara, koja je stavljena pod zaštitu još 1874. godine.
Prostor Beograda ima posebno mesto, jer se počeci zaštite prirode u Srbiji vezuju za XIX vek i prve oblike kontrolisanog korišćenja i sprečavanja uništavanja Avale. Knjaz Miloš je 1859. godine izdao strogu naredbu kontrolisanog korišćenja šuma na Avali kako bi sprečio dalje uništavanje njenih šuma, postavljeni su šumari, kontrolisana je seča, osnovan je šumski rasadnik i organizovano obnavljanje šuma. Avala je 1936. godine proglašena za nacionalni park, 1946. godine dobila je status dobra od opšteg značaja, a danas je to zaštićeno područje – predeo izuzetnih odlika, na osnovu rešenja skupštine Grada Beograda iz 2007. godine.
Prvo zaštićeno prirodno dobro u Beogradu su četiri primerka himalajskog bora (Pinus excelsa), zaštićena kao spomenik prirode 1949. godine. Na području Beograda počev od 1949. godine do 2016. godine, na osnovu važećih zakona, zaštićeno je ukupno 69 prirodnih dobara. Trenutno je aktuelna zaštita 44 prirodna dobra, dok je 3 u postupku stavljanja pod zaštitu. Ukupan sistem zaštite prirode, uključujući prvenstveno prostore koji imaju status formalne zaštite kao zaštićena prirodna dobra, ima veliki značaj za očuvanje životne sredine, ali i za adaptaciju i prilagođavanje na izmenjene klimatske uslove.
Zavod za zaštitu prirode Srbije je doneo prvo rešenje o zaštiti 11. aprila 1949. godine, a ono se odnosi na zaštitu vodopada Velika i Mala Ripaljka na Ozrenu. Vodopad Ripaljka jedan je od najlepših vodopada u našoj zemlji, a nastao je na rečici Gradašnici, koja se ispod Sokobanje uliva u reku Moravicu.
Važnosti očuvanja prirode posvećena je i aktuelna postavka u Mikrogaleriji Centra za promociju nauke, u Kralja Petra 46, u Beogradu. Ovo je izložbeni prostor otvoren ka ulici i vidljiv i dostupan svim prolaznicima, a u njemu je trenutno predstavljena interaktivna postavka „Nestajanje vrsta“. Izložba u Mikrogaleriji daje pregled vrsta u vlažnim staništima, istovremeno upozoravajući na činjenicu da se broj biljaka i životinja može drastično smanjiti ukoliko ne počnemo da vodimo računa o svom okruženju.
Postavku čini bogat grafički prikaz vlažnog staništa u svom punom biodiverzitetu. Posetioci mogu da aktiviraju senzore i time menjaju boju svetla koje obasjava grafiku, a promenom svetla gube se određeni grafički slojevi i pred posetiocem se otkriva zasebna slika, pokazujući više ili manje životinjskih i biljnih vrsta – viziju budućnosti ukoliko ne čuvamo prirodu.
Postavka „Nestajanje vrsta“, kojom podsećamo na važnost očuvanja svih vrsta u prirodi koja nas okružuje, biće izložena u Mikrogaleriji do 20. aprila.