Novo istraživanje pokazuje da je u prošlosti na području Amazonije živelo više miliona stanovnika
Tekst: Jovana Nikolić
Koliko je amazonska šuma zaista u prošlosti bila divlja i nedodirnuta pitanje je koje odavno zaokuplja pažnju istraživača, a rad objavljen nedavno u časopisu Nature Communications ukazuje da je u nekim delovima koji su se smatrali nenaseljenim u prošlosti verovatno živelo više miliona ljudi. Istraživački tim koji predvodi arheolog Džonas Gregorio de Suza sa britanskog Univerziteta u Ekseteru došao je do ostataka više stotina nekadašnjih sela.
Istraživanja su vršena na 24 lokacije od kojih je svaka sadržala dokaze da je nekada bila naseljena. Među dokazima su se nalazili ostaci utvrđenja, oruđa, ali i neobični geoglifi, koje istraživači pronalaze od sedamdesetih godina prošlog veka širom Amazonije. Reč je o velikim slikama na tlu koje se najčešće prave od drveća, kamena ili zemlje, a ovi rovovi najčešće imaju pravilne i specifične oblike pa se pretpostavlja da su imali ulogu u određenim ritualima, što ih nesumnjivo povezuje sa naseljenim mestima. Osim toga, na proučavanim lokacijama je pronađena i obogaćena vrsta zemljišta terra preta, koja se dobija sagorevanjem i dodavanjem đubriva.
Rezultati do kojih je ovaj tim došao idu u prilog tezi da je pre dolaska Evropljana na području Amazonije živeo znatno veći broj ljudi nego što se pretpostavljalo, ali da je veliki deo populacije nestao u ratovima, kao i usled bolesti koje su Evropljani doneli, što ruši ideju o ovoj šumi kao netaknutom raju, ali nipošto ne umanjuje njen značaj. Dugo se verovalo da je zbog bujne vegetacije i prevelike vlage Amazonija bila retko naseljena i da zemljište nije pogodovalo bavljenju poljoprivredom a samim tim ni održanju velike populacije. Međutim, istraživanja su pokazala da su male pritoke južnog Amazona imale prilično veliki broj stanovnika pa je neophodno preispitati kako je to uticalo na razvoj kulture pre dolaska Evropljana, ali i na životnu sredinu.
Mada su se narodi koji su u prošlosti naseljavali Amazoniju bavili poljoprivredom, to je bilo na znatno održiviji način nego što je danas slučaj u mnogim delovima sveta, a proizvodnju hrane su kombinovali sa korišćenjem plodova kojih već ima u prirodi. Kako istraživači navode, važno je upoznati prošlost Amazonije kako bi se ova kišna šuma u budućnosti čuvala što je ključno za biodiverzitet i klimu čitave planete. Naime, Amazonija je najveći sistem kišnih šuma sa najraznovrsnijim biodiverzitetom pa se smatra „plućima planete“. Prema poslednjim podacima, u ovoj šumi se nalazi oko 390 milijardi stabala koja se mogu podeliti na oko 16.000 vrsta.
Nove arheološke lokacije su identifikovane zahvaljujući satelitskim snimcima gornjeg sliva reke Tapažos, na granici između Brazila i Bolivije, a ovaj predeo se smatra zonom tranzicije jer su padavine ređe, a kišna šuma ovde postepeno prelazi u ekosistem sličan savani. Vođa istraživanja Gregorio de Suza je za „Vašington post“ izjavio da su ljudi koji su ovo područje naseljavali verovatno činili mozaik kultura i da su uprkos zajedničkim praksama, poput zaštite kuća jarcima, uzgoja brazilskog oraha i kakaa, najverovatnije govorili različitim jezicima.
Prvi Evropljanin koji je otkrio reku Amazon bio je španski istraživač Don Fransisko de Oreljana, koji je u ove predele krenuo iz Ekvadora 1541. kao poručnik Gonzala Pizara, brata Fransiska Pizara koji je ostao upamćen kao osvajač carstva Inka i osnivač Lime, prestonice Perua. Prilikom osvajanja carstva Inka, Fransisko Pizaro je zarobio cara Atavalpu i za otkup tražio sobu punu zlata, kao i dve sobe srebra. Međutim, iako je dobio traženo blago, to ga nije sprečilo da ubije poslednjeg cara Inka.
Ekspedicija sa kojom je de Oreljana doputovao u Amazoniju tražila je šume cimeta, ali i legendarni grad zlata El Dorado za koji su konkvistadori čuli od lokalnog stanovništva i za koji se ispostavilo da ne postoji, već da se narod verovatno dosetio kako da sačuva svoj život govoreći da ih može odvesti do ovog grada. Sa druge strane, ekspedicija nije pokazala veći uspeh ni kada je u pitanju potraga za cimetom, ali pronašli su najveću reku na svetu koju je de Oreljana prvobitno nazvao po sebi Rio de Oreljana.
U ratu koji je De Oreljana vodio sa lokalnim plemenima, ravnopravno sa muškarcima učestvovale su i žene iz ovih plemena, a španski konkvistador je priču o njima raširio dodajući joj mitološki prizvuk pa je reka kasnije nazvana Amazon po Amazonkama. Dok je ekspedicija putovala Amazonom do Atlantskog okeana Gaspar de Karvahal je vodio zapisnik o putovanju, ali je vrlo malo pisao o prirodi i ljudima, a znatno više o događajima na brodu. Međutim, zapisao je da je, kako se putuje niz reku, indijansko stanovništvo sve brojnije i opisao neke od scena paljenja sela i ubijanja ljudi.