Razgovarao: Bogdan Đorđević
Foto: Marko Risović
Istraživači sa Odeljenja za fiziologiju biljaka dr Ana Ćirić, dr Jelena Savić, dr Dejan Stojković, dr Snežana Milošević, dr Milica Milutinović i dr Jovana Petrović, zajedno sa kolegom sa Odeljenja za hidroekologiju i zaštitu voda dr Stefanom Anđusom, za predstojeći Sajam tehnike pripremili su postavku koja će uključiti prirodne proizvode kao izvore inovativnih pristupa u industriji. Oni će prikazati proizvode koji potiču od različitih vrsta biljaka, gljiva i sunđera, a istraživači će biti na raspolaganju svakome ko želi da sazna nešto više o celokupnom procesu biotehnološke primene ovih prirodnih materijala.
Odeljenje za fiziologiju biljaka Instituta za biološka istraživanja „Siniša Stanković“ (IBISS) poseduje najsavremenije opremljene laboratorije u kojima je, zahvaljujući visokoj stručnosti istraživača i višedecenijskom iskustvu, moguće izvesti sve korake koji vode do finalnih funkcionalnih proizvoda.
„Biotehnologija, zajedno sa robotikom, nanotehnologijom i 3D štampanjem, predstavlja telo četvrte industrijske revolucije koja je počela pre sedam ili osam godina. Mi želimo da idemo u korak sa tehnološkim inovacijama na ovom polju i cilj nam je da naša naučna dostignuća mogu da se primene u različitim oblastima, poput medicine, farmacije, kozmetologije, industrije hrane ili poljoprivrede. Na Sajmu tehnike ćemo javnosti pokazati kako prirodni izvori – biljke, gljive ili sunđeri – imaju potencijal za upotrebu u različitim granama privrede“, reči su dr Ane Ćirić, naučne savetnice u Mikološkoj laboratoriji Odeljenja za fiziologiju biljaka.
U okviru postavke o biljkama posetioci će moći da saznaju kako izgleda celokupan proces – od semena, preko biljnog materijala, do postupka ekstrakcije i finalnog proizvoda. Postavka će obuhvatiti i prikaz kolekcije semena, in vitro kulture odabranih biljnih vrsta, demonstraciju ekstrakcije bioaktivnih jedinjenja, kao i finalne proizvode na bazi biljaka – kozmetičke kreme i sapune za negu kože.
„Gajenje biljaka in vitro označava biotehnološki pristup kojim se biljke gaje u kontrolisanim uslovima u laboratorijama. Ovakvi uslovi podrazumevaju hranljivi medijum na kome te biljke rastu, gde u potpunosti možemo da kontrolišemo sve nutritivne komponente koje su neophodne za razvoj biljaka: od osnovnih nutrijenata, šećera, pa do različitih regulatora rastenja koji nam takođe pomažu da kontrolišemo i usmeravamo rast u pravcu u kom mi to želimo i u skladu s tim šta nam je cilj istraživanja“, pojašnjava čitav proces dr Jelena Savić, naučna savetnica sa Odeljenja za fiziologiju biljaka, i dodaje: „Metode ekstrakcije se dosta razlikuju, baš kao i proizvodi koji se dobijaju. Najpopularnija su etarska ulja koja dobijamo različitim metodama destilacije, počevši od najjednostavnijih hidrodestilacija. Etarska ulja su kompleksne smeše jedinjenja karakterističnog intenzivnog mirisa koje se kao komponente stavljaju u različite proizvode. Na Sajmu ćemo pokazati nekoliko proizvoda: sapune, kozmetičke kreme i još ponešto. Osim toga, možemo da dobijemo i različite ekstrakte, koji se potom ubacuju kao dodaci hrani, kao prirodne boje za hranu ili za tekstil.“
„Naš osnovni cilj je da, uz pomoć naučnih metoda koje koristimo, formulišemo finalne proizvode koji će pronaći primenu u svakodnevnom životu. Na Sajmu ćemo izložiti sapune u koje smo dodali ekstrakte biljaka, gljiva i sunđera koji mogu da imaju blagotvorno dejstvo na kožu. Pokazalo se, recimo, da sapuni sa ekstraktom gljive jablanovače veoma dobro deluju u procesu zarastanja rana. Osim toga, na primer, dobili smo i sapune sa sunđerima koji imaju antimikrobna svojstva“, saznajemo od dr Dejana Stojkovića, višeg naučnog saradnika iz Mikološke laboratorije Odeljenja za fiziologiju biljka. „Ako znamo da se opušci cigareta prilično sporo razgrađuju u prirodi, čak 10-15 godina, jasno je da se smatraju velikim zagađivačima. Na osnovu naših istraživanja i na osnovu toga što znamo da gljive proizvode razne lignocelulitičke enzime koji mogu da razlažu tu celulozu koja se nalazi u opušcima, mi smo došli na ideju da od pikavaca sa supstratom za rast gljiva i sa micelijom gljiva dobijemo neki upotrebljiv oblik. Tako bi se pikavac reciklirao, ne bi zagađivao životnu sredinu, štetne materije bi bile uklonjene, a pritom bismo dobili neki oblik koji može da se iskoristi – kao držač za karmin ili labelo, kao pepeljara ili nešto slično.“
Od dr Stojkovića saznali smo više i o miceliji gljive koji se gaji 30 dana da bi se od nje dobio materijal od koga se pravi veštačka koža. Nakon obrade, kasnije se od ovog materijala može dobiti i nakit poput narukvica, ogrlica i drugih modnih detalja. Kao i kod biljaka, i različite vrste i metode obrade gljiva mogu kao finalni proizvod imati etarska ulja sa značajnom primenom u poljoprivredi – za preparate za prskanje, tačnije za kontrolu štetočina.
Dr Stefan Anđus je istraživač sa Odeljenja za hidroekologiju i zaštitu voda i njegova uža specijalnost su slatkovodni sunđeri. On za Elementarijum kaže da je odlučio da se bavim baš njima, između ostalog i zato što su ovo u naučnim krugovima nedovoljno istraženi organizmi: „Ljudi su uglavnom čuli za morske sunđere, dok su, sa druge strane, slatkovodni sunđeri kroz istoriju prošli prilično neopaženo. Jedan od razloga je i to što su oni dosta prikriveni organizmi, odnosno nisu baš jasno vidljivi u tokovima i jezerima. Čak su ih vrlo dugo smatrali biljkama“, započeo je priču o slatkovodnim sunđerima dr Anđus. „A onda, kada se saznalo da su to zapravo životinje koje se hrane filtratorno, filtracijom vode, otkrivena su i njihova brojna pozitivna svojstva. Kada je reč o njihovoj upotrebi u biotehnologijama, imaju potencijalnu primenu kao biofiltratori, a pored toga se ispostavilo da sintetišu i razna korisna jedinjenja sa antiinflamatornim, antineoplastičnim i antifungalnim dejstvom. Oni na prvi pogled liče jedan na drugi kada ih pronađete u prirodi. Međutim, jedini način da razlikujemo vrste slatkovodnih sunđera jeste na osnovu njihovog mikroskeleta, koji se sastoji iz silicijum-dioksida, praktično od sitnih staklastih igala. Ispostavilo se da je ovo materijal koji potencijalno može da se koristi u medicini, a upotrebljava se i kao kozmetički proizvod ili kao abrazivno sredstvo.“
Pored gotovih proizvoda, na Sajmu tehnike i tehničkih dostignuća posetioci će moći da vide i zanimljive snimke sa 3D prikazom, gde će se jasno prikazati odnos između pora, šupljina, neorganskog i organskog materijala i veza između svih ovih sastavnih delova organizama.
Centar za promociju nauke će sve do početka Sajma tehnike i tehničkih dostignuća predstavljati najzanimljivije eksponate i upoznati vas sa istraživačima koji stoje iza inovacija i velikih naučnih otkrića.