Meteor je uošten naziv za prizore kada nebeska tela iznenada i velikom brzinom prolete kroz Zemljinu atmosferu ostavljajući dugi blistavi trag na nebu, a ta tela u zavisnosti od svog sastava i veličine nose različita imena. Ukoliko njihov prečnik ne prelazi jedan metar, reč je o meteoridima koji su uglavnom ostaci većih objekata, asteroida ili kometa.
Asteroirdi su komadi metala i kamena nastali srastanjem materijala u orbiti oko Sunca ili onih koji su se nekada nalazili u sastavu većih planetolikih objekata uništenih u međusobnim sudarima, a komete su komadi kamena i leda prepoznatljivi po veoma dugačkom gasovitom tragu koji nastaje zagrevanjem ledenog sadržaja kada kometa prolazi u blizini Sunca.
Većina delova koji se opažaju kao meteori nije velika, ali ulaze u atmosferu velikom brzinom koja iznosi i po nekoliko desetina kilometara u sekundi, pa tako i najsitniji meteroid stvara veliki pritisak na vazduh što dovodi zagrevanja vazduha, ali i samog meteroida. Pri zagrevanju dolazi do isparavanja i prepoznatljivog svetlećeg fenomena.
Kiša meteora
Ponekad je moguće videti više ”zvezda padalica” u relativno kratkom vremenskom periodu pa čak i do stotinu u toku jednog sata. Tada Zemlja prolazi kroz dugačak mlaz ostataka koje ostavlja kometa orbitirajući oko Sunca, o ova pojava je poznata kao kiša meteora. Što je kometa bliža Suncu, njena površina se više zagreva čime se led koji se u njoj nalazi pretvara u gas koji tokom isparavanja iz leda izbacuje šljunak i prašinu, a ovaj materijal oblikuje rep komete.
U trenutku prolaska planete kroz jedan ovakav prstenasti roj svemirskih krhotina, posmatrači opažaju čitav niz blistavih tragova svetlosti koji izgledaju kao da velikom brzinom izbijaju iz iste tačke na noćnom nebu, koja se naziva radijant. Kiše meteora dobijaju imena po sazvežđima u kojima se njihovi radijanti nalaze, a najpoznatiji su Perseidi sa radijantom u sazvežđu Persej koji se pojavljuju tokom avgusta i Leonidi sa radijantom u sazvežđu Lava koji se pojavljuju u decembru.
U najvećem broju slučajeva meteoridi sagore u atmosferi i ne stignu do tla, a objekti koji su pali na površinu Zemlje nazivaju se meteoritima. Oni su uglavnom po ulasku u atmosferu otprilike veličine ljudske pesnice i imaju izgled blistave užarene lopte. U proesku na Zemlju padne oko četiri meteorita na sat, ali veliki broj završi na dnu okeana. Osim toga, teško ih je pronaći i zato što je mala verovatnoća da dospeju na ogoljene prostrane površine poput pustinja ili antarktičkog ledenog pokrivača.
Moguće opasnosti
Od veličine meteorita zavisi i količina štete koju eksplozija može da nanese prilikom pada ili dezintegracije u vazduhu, pa bi tako telo prečnika od 100 metara mogao da odnese hiljade ljudskih života, dok bi telo prečnika od 10 kilometara moglo da uništi gotovo čitavu ljudsku vrstu. Dok veći asteroidi padaju na Zemlju u razmacima od stotinu ili nekoliko stotina godina i nanose lokalnu štetu, meteri kilometarskih prečnika donose mnogo veću štetu a takvi udari su bili prilično česti tokom prvih pola milijarde godina postojanja Zemlje a kasnije su se znatno proredili i sveli se na prosečnu učestalost od svega jednog udara u 100 miliona godina.
Udari takvih tela su igrali presudnu ulogu u oblikovanju i usmeravanju života na Zemlji, a brojni veliki krateri svedoče o tome. Najpoznatiji je Čiksulub prečnika od 177 kilometara na poluostrvu Jukatan u Meksiku. Nastao je pre oko 65 miliona godina, krajem kred i početkom paleogena, udarom asteroida koji je imao prečnik od oko 10 kilometara. Ovaj udar je bio od najvećeg značaja za razvoj evolutivne linije kojoj pripadaju današnje vrste sisara. Izazivanjem izumiranja oko 75 odsto vrsta tog doba, uključujući i dinosauruse, čija je dominicija verovatno presudno uticala na usporenu evoluciju sisara u to vreme, stvoreni su uslovi za nesmetan razvoj njihovih glodarolikih predstavnika.
Pogled u prošlost
Meteoriti koji potiču od asteroida koji od svog nastanka nisu pretrpeli nikakvu značajnu geološku promenu budući da u svom sastavu nisu imali dovoljno radioaktivnih izotopa čiji bi raspad doveo do njihovog topljenja, direktno dokumentuju najranije faze razvoja Sunčevog sistema. Iako su usled isparavanja površinskog sloja tokom propadanja kroz atmosferu obloženi vrlo tankom rastopljenom korom, njihova unutrašnjot je ostala hladna i potpuno netaknuta za sve vreme njihovog postojanja.
Datiranje meteorita se vrši posmatranjem odnosa hemijskih elemenata nastalih radioaktivnim raspadom u takozvanim hondrulima kojima je popunjena gotovo cela unutrašnjost meteorita. Meteoriti koji u svom sastavu sadrže hondrule najčešće su pronađeni meteoriti na Zemlji i nazivaju se hondriti i smatraju se najstarijim i najprimitivnijim kamenjem Sunčevog sistema budući da potiču sa nediferenciranih, odnosno netopljenih većih kamenih objekata.
Sa druge strane, asteroidi su bili izloženi geološkim promenama , naročito pod uticajem radioaktivnog izotopa alumunijuma-26 čiji je raspad doveo do njihovog topljenja. Topljenjem su se metali, kao najteži elementi u asteroidu, koncentrisali u njegovom središnjem delu formirajući jezgro, dok su istopljeni silikati i kameni materijal kao lakši istisnuti u spoljašnje slojeve.
Nakon hlađenja i kristalizovanja, ovi diferencirani asteroidi su za razliku od nediferenciranih hondrita koji su oduvek bili primitivne grudve prašine, poprimili strukturu sličnu planetama unutrašnjeg Sunčevog sistema, odnosno sadrže jezgro, omotač i koru. Sudari sa drugim telima u interplanetarnom prostoru dovodili su da razbijanja ovih asteroida na manje delove koji se po svom dospeću na površinu Zemlje mogu naći u vidu gvozdenih, stenovito-gvozdenih i stenovitih meteorita.
Stenoviti meteoriti, ili ahondriti, ostaci su površinskog kamenog sloja diferenciranih asteroida koji se od hondrita razlikuju po tome što ne sadrže hondrule, dok su gvozdeni meteoriti ostaci metalnog jezgra, a stenovito-gvozdeni ostaci prelaznih sadržina. Mada su ovi poslednji najređi, mogu biti veoma lepi poput palazita koji sadrži zelene ili narandžaste kristale minerala olivina prekrivene mrežom metala.