Period industrijskog i ekonomskog jačanja Engleske, Viktorijanska era je za nauku značajna kao epoha pionirskih prodora u ljudskom saznanju
Tekst: Dragana Slavković*
Godina je 1900. Na otvorenoj sednici za javnost ogledne ”Britanske asocijacije za napredak nauke”, gde su tokom 19. veka predstavljena gotovo sva velika naučna otkrića, govori lord Kelvin. ”Ništa novo u fizici neće biti otkriveno. Sve što nam predstoji su samo preciznija i preciznija merenja”, reče ovaj uglađeni aristokrata visokog čela i duge sede brade, dok su ostali viktorijanski naučnici u dvorani potvrdno klimali glavom.
Da li su svi prisutni naučnici zaista mislili kao Kelvin i bili ubeđeni da se više ništa novo neće otkriti, ili su pak imali drugačije mišljenje, ali ne i stav da ga odbrane?
Vreme vladavine kraljice Viktorije, ili Viktorijansko doba, koje traje od 1837. do 1901. godine predstavlja jako važan period u istoriji Engleske. U to vreme Engleska je bila zemlja tehnološke inovacije, najjača industrijska i ekonomska sila, ali i zemlja u kojoj se prešlo sa manufakture na industrializaciju i u kojoj su se smenili su se konzervativci i liberali.
Viktorijansko doba je i važan period za razvoj nauke. Britanski geolozi su uspeli vrlo detaljno da prouče fosile i da na taj način grupišu geološku istoriju. Grupisali su periode u ere, a tercijarni i kvartarni period su podelili u epohe. Biologija postaje bogatija za jednu teoriju – teoriju evolucije, a hemija napreduje na polju razvoja teorija atoma i ujedno dobija nove pojmove kao što su anoda, katoda, elektroda i jon. Fizika takođe dobija nove pojmove i objašnjenja o dijamagnetizmu i drugim pojavama.
Tokom 19. veka nauka i religija su u Engleskoj, ali i u ostatku sveta, prošle kroz dramatične promene. Početkom veka pa sve do 1860-ih one se nalaze u međusobnoj ravnoteži. Međutim, s novim geološkim, biološkim, fizičkim, hemijskim i ostalim otkrićima koja su predstavljala pretnju doslovnom shvatanju biblijskog Postanja, dolazi do narušavanja te harmonije. Ipak, mnogi naučnici pronalaze nove načine za interpretaciju Postanka u svetlu novih otkrića geologije ili astronomije, a da pritom ne remete svoja dotadašnja verovanja.
Titula najistaknutijeg naučnika viktorijanskog doba pripada Čarlsu Darvinu, britanskom naučniku koji je postavio temelje moderne teorije evolucije po kojoj se svi životni oblici razvijaju putem prirodne selekcije. Nakon što je Darvin izneo u javnost svoju teoriju evolucije, mišljenje stanovništva je bilo podeljeno.
Dok su jedni naglašavali skandaloznost tog dela, drugi su uspevali da ga prilagode svojim religijskim shvatanjima. Sredinom veka se opet javljaju nove grupe – oni koje se protive bavljenju sveštenstva naukom naglašavajući da se za nauku treba postarati stručnjak a da sveštenstvo treba da se pridržava svog područja, odnosno teologije.
Džon Dalton je početkom 19. veka počeo da se bavi atomskom teorijom. Za obeležavanje hemijskih supstanci upotrebljavao je specijalne oznake. Prvi je sastavio tablicu relativnih atomskih masa elemenata, a u svojim predavanjima se služio drvenim kuglicama kao modelima atoma. Tvrdio je da je atom nedeljiv, ali je ta teorija kasnije opovrgnuta. Geolog Vilijam Smit bio je tvorac prve nacionalne geološke karte i poznat kao ”otac engleske geologije”.
Duga lista otkrića ”viktorijanskih” naučnika postavlja temelje brojnim savremenim naučnim disciplinama. Nauka iz puberteta ulazi u zrelo doba. Uprkos rečima lorda Kelvina, početkom 20. veka dolazi do rađanja novih naučnih oblasti, poput kvantne fizike, kosmologije i relativnosti, koje fundamentalno menjaju razumevanje sveta oko nas.
PIONIRI
Nauka je proces. Nove ideje, paradigme i znanja niču zahvaljujući radu hiljada ljudi. No, kroz borbu za tako osvojene koncepte, pojedinci preusmeravaju tokove saznanja. Ko su zapravo pioniri nauke?
* Autori serije tekstova o naučnim revolucionarima polaznici su Kolokvijuma naučnog novinarstva CPN-a.