30. novembar CPN i Biološki fakultet obeležavaju sto godina od osnivanja Beogradske škole fiziologije
Piše: Staša Bajac
Centar za promociju nauke, u saradnji sa Institutom za fiziologiju i biohemiju Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, u sredu 30. novembra, sa početkom u 18 časova, u Galeriji „Ozon“ organizuje panel-diskusiju pod nazivom „Nulla dies sine ehperimento“ („Nijedan dan bez eksperimenta“) povodom jednog veka od osnivanja Beogradske škole fiziologije.
Ovaj događaj ima za cilj da mladima približi fiziologiju, popularizuje eksperimentalni pristup, kao i da širu javnost upozna sa likom i delom prof. dr Ivana Đaje, našeg najuspešnijeg fiziologa i osnivača Beogradske škole fiziologije. Slušaoci će biti u prilici da saznaju više o vizionarskim eksperimentima i ispitivanju hipotermije i da otkriju zašto ovaj fenomen predstavlja stanje „na granici života“.
Ivan Đaja (21. jul 1884 – 1. oktobar 1957) bio je srpski biolog i fiziolog i osnivač prve Katedre za fiziologiju u jugoistočnoj Evropi. Pored toga, bio je i rektor Univerziteta u Beogradu, redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti i prvi dopisnik „Politike“ iz inostranstva.
Fiziologija je prirodna nauka koja proučava i tumači fizičke i hemijske faktore odgovorne za nastanak, razvoj i tok života, sa posebnim akcentom na mehanizmima koji nadziru i regulišu životne procese, tj. održavaju homeostazu. Ona proučava kako funkcionišu sva živa bića, od najjednostavnijih virusa do složenih višećelijskih organizama poput čoveka. Naziv fiziologija potiče od grčkih reči physis (φυσις) – priroda, i logos (λόγος) – nauka.
Ivan Đaja, kome je majka bila Francuskinja, a otac dubrovački pomorski kapetan, rođen je u Normandiji, ali sa šest godina dolazi u Srbiju, gde pohađa osnovnu školu. Studije završava na Sorboni, gde i doktorira 1909, a naredne godine se vraća u Beograd i započinje svoj istraživački i akademski rad. Rad ovog istaknutog naučnika i književnika doprineo je velikom ugledu Instituta za fiziologiju, ne samo kod nas već i u svetu. Đaja je najveće rezultate ostvario na polju termoregulacije i bioenergetike, i zahvaljujući svom radu bio primljen u Francusku akademiju nauka.
Ubrzo po osnivanju Katedre za fiziologiju, Đaja objavljuje monografiju sa rezultatima svojih istraživanja pod nazivom Fermenti i fiziologija. Za jugoslovenske studente napisao je prvi udžbenik iz fiziologije Osnovi fiziologije i u predgovoru filozofski istakao da je „promet materije i energije osnovna pojava života, kojoj su podređene sve fiziološke funkcije“. Njegovo interesovanje za filozofiju ogledalo se u jednom širem pogledu na fiziologiju i nauku uopšte, o čemu svedoče njegova dela Tragom života i nauke, Od života do civilizacija, Dubrovački razgovori, Niz vodu i Otkriće sveta.
Vrhunac sinteze filozofije i nauke predstavlja monografija L’Homme et la vie inventive (Čovek i inventivni život), objavljena u Francuskoj sredinom 20. veka. Ova studija je istovremeno i jedinstvena opšta fiziologija prirode i svojevrsna enciklopedija funkcionalne anatomije ekosistema ili „filozofska ekofiziologija“.