U opsežnom istraživanju o upotrebi voska u praistoriji, objavljenom u časopisu Nature, učestvovala su i četiri srpska naučnika
Tekst: Ivan Umeljić
Drevni poljoprivrednici voleli su slatko. Komadići neolitskog zemljanog posuđa iz Evrope, Srednjeg Istoka i Severne Afrike, stari oko 9 000 godina, nose hemijske tragove voska, sudeći prema analizama hiljada krhotina, objavljeno je u najprestižnijem svetskom naučnom časopisu Nature.
Među autorima naslovnog teksta ovog časopisa su i četiri naučnika iz Srbije: Slaviša Perić i Olga Perić sa Arheološkog instituta u Beogradu, i Jasna Vuković i Nenad Tasić sa Odseka za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Istraživači nagađaju da se u poljoprivrednim kulturama tog vremena med koristio za zaslađivanje hrane, ali da su pčelinji proizvodi takođe mogli da nađu primenu i u religioznim ritualima i primitivnim oblicima lečenja.
Veza između ljudi i pčela još je drevnija. Pretpostavlja se da je grumen voska star 40 000 godina iz pećine Border u Južnoj Africi korišćen za pričvršćivanje kamenih vrhova za koplja a slikovni prikazi pčela su uobičajeni u praistorijskoj umetnosti u kamenu pronađenoj širom podsaharske Afrike.
Međutim, najnovije istraživanje je najsnažniji dokaz do sada da su rane poljoprivredne kulture u velikoj meri koristile proizvode od pčela (Apis mellifera). Poljoprivreda se pojavila na Srednjem Istoku pre oko 10 000 godina a talasi doseljenika preneli su znanja u Evropu.
Hemičari na Univerzitetu u Bristolu Melani Rofe-Salk i Ričard Everšed, predvodili su ispitivanje ostataka pčelinjeg voska iz više od 6.400 glinenih posuda za kuvanje širom Evroazije, starih između 9 000 i 4 000 godina. Everšedov tim je ranije otkrio debele naslage mesa, mlečnih proizvoda i sira u nekim prastarim zemljanim posuda.
Tragovi pčelinjeg voska bili su relativno neuobičajeni – samo 4 od 570 posuda iz severozapadne Anadolije nose tragove pčelinjih proizvoda. Međutim, pronađeni su na širem geografskom području, otkrili su istraživači. Neolitska grnčarija sa juga Velike Britanije i Danske, sve do Balkana, sadržala je pčelinji vosak, što je slučaj i sa ljudskim rukotvorinama pronađenim u 7000 godina starom nalazištu u Alžiru.
U prastarom, 9 000 godina starom, arheološkom nalazištu u Turskoj nazvanom Čatalhojuk, pronađena je najstarija posuda za držanje voska. U samom nalazištu, na zidu je naslikana i šara u obliku saća. Prema rečima naučnika, klimatski uslovi su usporili i ograničili širenje pčela prema severu Evrope. Grnčarija iz Irske, Škotske i severne Skandinavije ne sadrži tragove voska.