Dok pratite aktuelne Olimpijske igre, Elementarijum se ukratko osvrće na gotovo tri milenijuma istorije ovog prestižnog takmičenja
Tekst: Boris Klobučar
Sedamsto sedamdeset i šesta godina pre nove ere. U Olimpiji je atmosfera uzavrela, sa gledališta muškarci i devojke glasno navijaju dok se snažni momci nadmeću u trci. Čast i status su u pitanju, najbolji među njima biće krunisani maslinovim grančicama, a njihov lik umetnici će klesati u kamenu širom Grčkih gradova. Ovo ritualno takmičenje održano je u čast Zevsa, vrhovnog i najvažnijeg među Grčkim božanstvima, pod njegovim i Herinim hramom u Olimpiji.
Međutim, sportska takmičenja u čast bogova održavala su se i ranije, a Olimpijada, iako najvažnija, nije bila jedina od periodičnih igara. Među najpoznatijim bile su igre u čast boginje Here, koje su se održavale takođe u Olimpiji, dve godine nakon svake Olimpijade. Te 776. godine p.n.e. Olimpijada je podrazumevala samo jedno takmičenje – trku na nogama odnosno stadion, u dužini između 180 i 240 metara, u trajanju od samo jednog dana.
Poreklo Olimpijskih igara Stari Grci opisali su u nekoliko legendi. Održavale su se svake četiri godine, što je u staroj grčkoj postalo merna jedinica vremena. Tako se u nekim spisima mogu pronaći zapisi poput ”treća godina osme olimpijade” ili ”prva godina devete olimpijade” itd. Dom takmičenja, Olimpija, pripadala je grčkom gradu-državi Ilija na Peloponezu, iako je komšijska Piza u nekoliko navrata osvajala ovu teritoriju na kratak period.
Igre su imale veliki značaj u Helenističkoj kulturi. Tokom igara vladalo je olimpijsko primirje, kada su se prekidali svi ratovi a gledaoci i takmičari mogli su slobodno prolaziti do borilišta. Iz Olimpije su kretali glasnici u sve krajeve ove zemlje kako bi raširili vest o početku igara. Primireje je inicijalno trajalo mesec dana, a nešto kasnije i čitava tri meseca.
Takmičili su se isključivo muškarci koji su rođeni slobodni, a na gledalište nisu mogle dolaziti žene, već samo muškarci i neudate devojke, koji su zajedno uživali u sportu. Pobediti na igrama bila je stvar prestiža, a o pobednicima, koji su krunisani maslinovom grančicom, pevane su pesme i u njihovu čast pravljene su skulpture. Neki od gradova su bogato nagrađivali svoje pobednike, što zemljom, što novcem.
Olimpijada je ostala važan događaj i u doba Rimskog carstva, kada su takmičari iz čitave zemlje dolazili na borilišta. Međutim, sa porastom broja hrišćana i uzdizanjem ove religije kao dominantne u carstvu, Olimpijada je stekla epitet ”paganskog” rituala i njena popularnost brzo je opadala. Rimski car Teodosije 393. godine je zabranio Olimpijske igre, nakon gotovo 12 vekova tradicije.
Moderne igre
Do devetnaestog veka je sporadično u čitavom svetu bilo pokušaja organizacija igara koje su u nekom obliku podsećale na Olimpijadu, sve bez zapaženog uspeha. Preteča prvih modernih Olimpijskih igara bilo je takmičenje upravo u Grčkoj, 1859. godine. Nakon oslobađanja od Osmanlijskog carstva, Grčka je tragala za svim načinima kako bi se u zemlju vratile grčka kultura i običaji. Veliki grčki filantrop Evangelios Zapas je sponzorisao organizovanje igara posvećenim antičkim Olimpijskim igrama koje su 1859. godine održane na gradskom trgu u Atini.
Isti čovek sponzorisao je i obnovu antičkog stadiona Panatinaiko, gde si se 1870. godine takođe odigrale sportske igre za grčke i osmanske takmičare. U istom periodu, u Britaniji su takođe organizovane igre Venločkog olimpijskog društva. Ova dva događaja inspirisala su Pjera de Kubertena, francuskog pedagoga, koji je prisustvovao ovim događajima da 1984. godine u Sobroni organizuje međunarodni kongres na kom je osnovana Međunarodni olimpijski komitet i rođena ideja o modernim Olimpijskim igrama.
Prvu Olimpijadu Kuberten je planirao za 1900. godinu u Parizu. Međunarodi Olimpijski Komitet je, međutim, predložio da se Olipijada vrati u domovinu i prve moderne igre su tako održane 1896. godine u Atini. U igrama je učestvovalo 285. sportista iz 14 zemalja, iako različiti izvori daju različite podatke (posebno kada su u pitanju učešće Bugarske i Čilea). Na otvaranju je bilo preko osamdeset hiljada ljudi, a među njima i grčki kralj Đorđe I, koji je otvorio igre. Takmičari, isključivo muškarci, nadmetali su se u 9 sportova i ukupno 43 discipline. Četiri godine kasnije, broj zemalja učesnica popeo se na 24, a među 1225 sportista bilo je po prvi put i 19 žena.
Popularnost igara, međutim, počela je da opada. Igre u Sent Luisu 1904. godine, a potom i u Londonu četiri godine kasnije nisu doživele veliku popularnost. Takmičari su uglavnom dolazili iz zemalja u kojima su se održavale, kao i većina pobednika, a igre su trajale po 5, odnosno 6 meseci. Trajanje igara uređeno je tek 1932. godine u Los Anđelesu, i od tada traj 15 takmičarskih dana.
Od osnivanja pa do danas igre se održavaju na svake četiri godine. Izuzetak su ratom ukinute igre 1916. 1940. i 1944. godine. Najviše organizacija ima London, gde su igre održane tri puta – 1908. 1948. i 2012. godine.
Olimpijska baklja
Simbol olimpijskih igara, večni plamen sa Olimpa, zapravo je moderna tvorevina Karla Diema, glavnog organizatora olimpijskih igara u Berlinu 1936. godine. Šef propagande nacističke partije Josef Gebels, jedan od najbitnijih ljudi u Hitlerovoj mašineriji video je Olimpijadu kao sjajnu priliku za pokazivanje veličine i snage nacističke Nemačke, a baklju kao idealan simbol spajanja antičkih i modernih igara, a nacista kao istinskih naslednika antičkih Grka, na koje je Hitler gledao sa poštovanjem.
Tri hiljade tkrača nosilo je baklju napravljenu u nemačkoj fabrici oružja Krupp od Olimpa do stadiona u Berlinu. Opelovi automobili pratili su trkače, a izveštavači svih vrsta medija pisali su i prenosili vesti tokom puta kroz Bugarsku, Jugoslaviju, Mađarsku, Austriju i Čehoslovačku. Fric Šilgen, nemački trkač doneo je plamen na stadion pred 100.000 gledalaca i firerom u velikoj loži. Tri godine kasnije ista kompanija koja je napravila baklju napravila je i oružje kojim su nacisti krenuli u Istočnu Evropu, a kasnije i ostatak sveta.
Od Atine do Rija
Iako inicijalno amatersko takmičenje, danas se na olimpijskim igrama takmiče većinom profesionalni sportisti. Otvaranje i zatvaranje igara mahom su spektakli, a svake nove igre donose brojne rekorde i ”prve” momente.
Od 1924. godine zimski sportovi koji su do tada sporadično uključivani u Olimpijadu objedinjeni su u Zimske olimpijske igre. Zimske olimpijade održavale su se iste godine kao i letnje sve do 1992. godine. Dve godine kasnije održane su još jedne Zimske olimpijske igre, koje se od tad takođe organizuju na svake četiri godine, što znači da je razmak između letnjih i zimskih igara sada dve godine.
Najstariji osvajač medalje na Olimpijadi je švedski strelac Oskar Šon. On je svoju poslednju medalju zaradio 1920. godine u igri ”trčeći jelen”, sa punih 72 godine i 281 dan. Tokom života učestvovao je na tri Olimpijade, 1908. 1912. i 1920. godine. A najmlađi? Što se tiče individualnih sportova, Inge Sorensen, danska plivačica osvojila je bronzanu medalju na takmičenju u 200 metara prsno sa 12 godina i 24 dana. Mlađi od nje je Dimitros Ludas, grčki gimnastičar koji je u timskim sportovima bio treći na prvim olimpijskim igrama sa 10 godina.
Igre u Riju su prve letnje Olimpijske igre koje se održavaju na južnoj zemljinoj polulopti, što praktično znači da se održavaju zimi. Ovo su prve igre na tlu Južne Amerike, a Olimpijske igre nikada do sada nisu održavane na tlu Antarktika i Afrike. Najviše medalja ima Majkl Felps, ukupno 25 do 10. avgusta ove godine i to 21 zlatnu dve srebrne i dve bronzane.
Naši takmičari prvi put su učestvovali na Olimpijadi u Stokholmu 1912. godine, za vreme Kraljevine Srbije, bez većeg uspeha. Zbog brojnih političkih promena naši sportisti takmičili su se pod različitim zastavama i imenima, a 1992. godine zbog sankcija od strane Ujedinjenih Nacija čak i pod zastavom Međunarodnog Olimpijskog Komiteta. Ukupan zbir, računajući sve naše bivše zemlje – 99 medalja. Od toga, 28 puta zlato, 37 puta srebro i 34 puta bronza.
U Riju do sada – nijedna. Ipak, stariji među nama sećaju se zlatnih odbojkaša iz Sidneja 2000. godine, kada je Vanja Grbić izvadio nemoguću loptu iz auta u finalu protiv Rusije a potom se vratio u blokadu u jednom od poslednjih poena u trećem setu. Sećamo se i srebrnih košarkaša 1996. godine koji su izgubili od Drim Tima u finalu u Atlanti nakon neverovatne pobede u polufinalu nad Litvancima, kao i Milorada Čavića koji je za stote delove sekunde zakasnio iza Majkla Felpsa na 100 metara 2008. godine u Pekingu. Sećamo se i strelaca, tenisera, vaterpolista i brojnih drugih šampiona.