Nakon što je krajem aprila uspešno postavljen na planini Vidojevica, teleskop Milanković je napravio i prve snimke svemira, visoke rezolucije
Tekst: Ivana Horvat
Foto: Astronomska opservatorija Beograd
Gotovo osam decenija nakon što je na Zvezdari postavljen Veliki refraktor, teleskop prečnika 60 centimetara, tada s pravom nazivan jednim od najmoćnijih optičkih instrumenata u Evropi, Srbija je ponovo dobila teleskop jedinstvenih performansi.
Krajem aprila ove godine, na 1155 metara nadmorske visine na planini Vidojevica, nedaleko od Prokuplja, postavljen je teleskop Milanković prečnika primarnog ogledala 1.4 metra. Početkom juna, posle obavljenih inicijalnih kalibracija,Milanković je načinio i prve snimke svemira, visoke rezolucije.
Posmatranja novim teleskopom vršena su sa Astronomske stanice Vidojevica, tokom dvodnevne BELISSIMA radionice, 6. i 7. juna, na kojoj je prisustvovalo 40 stručnjaka, kako iz naše zemlje, tako i iz drugih evropskih zemalja.
Ovim skupom označen je kraj međunarodnog projekta BELISSIMA (BELgrade Initiative for Space Science, Instrumentation and Modelling in Astrophysics), preko koga su nabavljena sredstva za novi teleskop, međutim, on istovremeno označava i početak novog poglavlja u posmatračkoj astronomiji naše zemlje.
Svakako, po prečniku primarnog ogledala Milanković nije najveći teleskop u Evropi, međutim, prema rečima Egona Deberlea iz austrijske kompanije Astro Sistems, koja je bila zadužena za proizvodnju teleskopa, Milanković je jedan od najboljih u Evropi, kada se u obzir uzmu performanse, preciznost, optički kvalitet, kao i činjenica da je izgrađen od veoma lakih materijala poslednje generacije.
Srđan Samurović, rukovodilac projekta BELISSIMA i viši naučni saradnik Astronomske opservatorije u Beogradu naglašava da su se tokom dvodnevne radionice okupili stručnjaci iz više evropskih zemalja, u nameri da pokrenu nekoliko posmatračkih programa.
“Plan je da teleskop Milanković postane deo svetske mreže robotizovanih teleskopa”, rekao je Samurović, napominjući da je Vidojevica jedno od najtamnijih lokaliteta u Srbiji i da su sa minimalnim svetlosnim zagađenjem i povoljnim atmosferskim uslovima, na visini od 1155 metara nadmorske visine, teleksopu obezbeđeni izuzetni uslovi za posmatranje neba.
Iako je nebo nad Vidojevicom u noći između 6. i 7. juna bilo prekriveno oblacima, astronomi su drugog dana imali mnogo više sreće.”Ne samo da je nebo bilo vedro, već je i vidljivost bila odlična. Iako moram naglasiti da smo imali i malo sreće, zgodno je naglasiti, poređenja radi, da je vidljivost bili odlična poput one na čileanskim Andima, najboljem mestu za astronomska posmatranja na planeti”, navodi Samurović.
Vrtlog
Opremljen optikom vrhunskog kvaliteta, poznatog proizvođača iz Sankt Petersburga, teleskop Milanković je tokom prvih posmatranja snimio galaksiju Vrtlog, M51, galaksiju Crno oko, M64, kao i planetarnu maglinu Prsten M57, a učesnici radionice BELISSIMA izuzetno su zadovoljni prvim snimcima.
Poznata galaksija Vrtlog, kataloške oznake M51a, nalazi se u sazvežđu Lovački psi. Manji objekat koji se takođe može uočiti na snimku kataloški je označen kao M51b. Ova spiralna galaksija nalazi se na udaljenost od 23 miliona svetlosnih godina od Mlečnog puta. Spada u grupu Sajfertovih galaskija, sa veoma aktivnim jezgrom, u kom se krije crna rupa.
Prsten
Mesje 57 je planetarna maglina, nazvana Prsten po svom karakterističnom obliku. Nalazi se u sazvežđu Lire, ispod najsjajnije zvezde Vega, koja čini deo poznatog letnjeg trougla. Planetarne magline poput ovog objekta nastaju kada crveni džinovi, zvezde u poodmakloj fazi evolucije, odbace sloj jonizovanog gasa u međuzvezdani prostor.
M57 se nalazi na udaljenosti od 2300 svetlosnih godina od Zemlje. U centru magline nalazi se beli patuljak koji iz obasjava spoljašnje slojeve gasa. Karakteristični plavičasto-zeleni tonovi u centru magline potiču od dvostruko jonizovanog kiseonika, dok su spoljašnji crvenkasti tonovi delimično posledica prisustva velikih količina jonizovanog vodonika.
Crno oko
Mesje 64, odnosno galaksija Crno oko, nalazi su u sazvežđu Berenekina kosa, na udaljenosti od 24 miliona svetlosnih godina. M64 ima karakterističan obruč sačinjen od međuzvezdanog gasa i prašine, koji okružuje veoma sjajno galaktičko jezgro. Smatra se da se obruč gasa sastoji iz dva sloja, koja rotiraju u suprotnim smerovima.